朝代:宋代
作者:陆游
原文:
陆游(1125—1210),字务观,号放翁。汉族,越州山阴(今浙江绍兴)人,南宋著名诗人。少时受家庭爱国思想熏陶,高宗时应礼部试,为秦桧所黜。孝宗时赐进士出身。中年入蜀,投身军旅生活,官至宝章阁待制。晚年退居家乡。创作诗歌今存九千多首,内容极为丰富。著有《剑南诗稿》、《渭南文集》、《南唐书》、《老学庵笔记》等。
翻译
不要笑农家腊月里酿的酒浊而又浑,在丰收屿年景里待客菜肴非常丰繁。
山峦重叠水流曲折正担心无路可走,柳绿花艳忽然眼前又出现一个山村。
吹着箫打起鼓春社的日子已经接近,村民们衣冠简朴古代风气仍然保存。
今后如果还能乘大好月色出外闲游,我一定拄着拐杖随时来敲你的家门。
注释
⑴腊酒:腊月里酿造的酒。
⑵足鸡豚(tún):意思是准备了丰盛的菜肴。足:足够,丰盛。豚,小猪,诗中代指猪肉。
⑶山重水复:一座座山、一道道水重重叠叠。
⑷柳暗花明:柳色深绿,花色红艳。
⑸箫鼓:吹箫打鼓。春社:古代把立春后第五个戊日做为春社日,拜祭社公(土地神)和五谷神,祈求丰收。
⑹古风存:保留着淳朴古代风俗。
⑺若许:如果这样。闲乘月:有空闲时趁着月光前来。
⑻无时:没有一定的时间,即随时。叩(kòu)门:敲门。
首联:“莫笑农家腊酒浑,丰年留客足鸡豚。”描写丰收年景,农民热情好客的淳厚品行。
颔联:“山重水复疑无路,柳暗花明又一村。”这句描绘山村风光,被后世用来形容已陷入绝境,忽又出现转机。
颈联:“箫鼓追随春社近,衣冠简朴古风存。”既写出春社欢快,又表达民风的淳朴可爱。
尾联:“从今若许闲乘月,拄杖无时夜叩门。”写出诗人乘月闲游,夜访村民。
首联渲染出丰收之年农村一片宁静、欢悦的气象。腊酒,指腊月酿制的酒。豚,是猪。足鸡豚,意谓鸡猪足。这两句是说农家酒味虽薄,而待客情意却十分深厚。一个“足”字,表达了农家款客尽其所有的盛情。“莫笑”二字,道出了诗人对农村淳朴民风的赞赏。
次联写山间水畔的景色,写景中寓含哲理,千百年来广泛被人引用。“山重水复疑无路,柳暗花明又一村。”读了如此流畅绚丽、开朗明快的诗句,仿佛可以看到诗人在青翠可掬的山峦间漫步,清碧的山泉在曲折溪流中汩汩穿行,草木愈见浓茂,蜿蜒的山径也愈益依稀难认。正在迷惘之际,突然看见前面花明柳暗,几间农家茅舍,隐现于花木扶疏之间,诗人顿觉豁然开朗。其喜形于色的兴奋之状,可以想见。当然这种境界前人也有描摹,这两句却格外委婉别致,所以钱钟书说“陆游这一联才把它写得‘题无剩义’”(《宋诗选注》)。人们在探讨学问、研究问题时,往往会有这样的情况:山回路转、扑朔迷离,出路何在?于是顿生茫茫之感。但是,如果锲而不舍,继续前行,忽然间眼前出现一线亮光,再往前行,便豁然开朗,发现了一个前所未见的新天地。这就是此联给人们的启发,也是宋诗特有的理趣。人们读后,都会感到,在人生某种境遇中,与诗句所写有着惊人的契合之处,因而更觉亲切。这里描写的是诗人置身山阴道上,信步而行,疑若无路,忽又开朗的情景,不仅反映了诗人对前途所抱的希望,也道出了世间事物消长变化的哲理。于是这两句诗就越出了自然景色描写的范围,而具有很强的艺术生命力。
此联展示了一幅春光明媚的山水图;下一联则由自然入人事,描摹了南宋初年的农村风俗画卷。读者不难体味出诗人所要表达的热爱传统文化的深情。“社”为土地神。春社,在立春后第五个戊日。这一天农家祭社祈年,热热闹闹,吹吹打打,充满着丰收的期待。这个节日来源很古,《周礼》里就有记载。苏轼《蝶恋花·密州上元》也说:“击鼓吹箫,却入农桑社。”到宋代还很盛行。而陆游在这里更以“衣冠简朴古风存”,赞美着这个古老的乡土风俗,显示出他对吾土吾民之爱。
前三联写了外界情景,并和自己的情感相融。然而诗人似乎意犹未足,故而笔锋一转:“从今若许闲乘月,拄杖无时夜叩门。”无时,随时。诗人已“游”了一整天,此时明月高悬,整个大地笼罩在一片淡淡的清光中,给春社过后的村庄也染上了一层静谧的色彩,别有一番情趣。于是这两句从胸中自然流出:但愿而今而后,能拄杖乘月,轻叩柴扉,与老农亲切絮语,此情此景,不亦乐乎!一个热爱家乡,与农民亲密无间的诗人跃然纸上。
诗人被投降派弹劾罢归故里,心中当然愤愤不平。对照诈伪的官场,于家乡纯朴的生活自然会产生无限的欣慰之情。此外,诗人虽貌似闲适,却未能忘情国事。秉国者目光短浅,无深谋长策,然而诗人并未丧失信心,深信总有一天否极泰来。这种心境和所游之境恰相吻合,于是两相交涉,产生了传诵千古的“山重”“柳暗”一联。
陆游七律最工。这首七律结构严谨,主线突出,全诗八句无一“游”字,而处处切“游”字,游兴十足,游意不尽。又层次分明。尤其中间两联,对仗工整,善写难状之景,如珠落玉盘,圆润流转,达到了很高的艺术水平。
此诗作于宋孝宗乾道三年(1167)初春,当时陆游正罢官闲居在家。在此之前,陆游曾任隆兴府(今江西南昌市)通判,因在隆兴二年(1164)积极支持抗金将帅张浚北伐,符离战败后,遭到朝廷中主和投降派的排挤打击,以“交结台谏,鼓唱是非,力说张浚用兵”的罪名,从隆兴府通判任上罢官归里。陆游回到家乡的心情是相当复杂的,苦闷和激愤的感情交织在一起,然而他并不心灰意冷。“慷慨心犹壮”(《闻雨》)的爱国情绪,使他在农村生活中感受到希望和光明,并将这种感受倾泻到自己的诗歌创作里。此诗即在故乡山阴(今浙江绍兴市)所作。
yóu shān xī cūn
游山西村
mò xiào nóng jiā là jiǔ hún, fēng nián liú kè zú jī tún.
莫笑农家腊酒浑,丰年留客足鸡豚。
shān zhòng shuǐ fù yí wú lù, liǔ àn huā míng yòu yī cūn.
山重水复疑无路,柳暗花明又一村。
xiāo gǔ zhuī suí chūn shè jìn, yì guān jiǎn piáo gǔ fēng cún.
箫鼓追随春社近,衣冠简朴古风存。
cóng jīn ruò xǔ xián chéng yuè, zhǔ zhàng wú shí yè kòu mén.
从今若许闲乘月,拄杖无时夜叩门。
lù yóu (1125—1210),zì wù guān ,hào fàng wēng 。hàn zú ,yuè zhōu shān yīn (jīn zhè jiāng shào xìng )rén ,nán sòng zhe míng shī rén 。shǎo shí shòu jiā tíng ài guó sī xiǎng xūn táo ,gāo zōng shí yīng lǐ bù shì ,wéi qín guì suǒ chù 。xiào zōng shí cì jìn shì chū shēn 。zhōng nián rù shǔ ,tóu shēn jun1 lǚ shēng huó ,guān zhì bǎo zhāng gé dài zhì 。wǎn nián tuì jū jiā xiāng 。chuàng zuò shī gē jīn cún jiǔ qiān duō shǒu ,nèi róng jí wéi fēng fù 。zhe yǒu 《jiàn nán shī gǎo 》、《wèi nán wén jí 》、《nán táng shū 》、《lǎo xué ān bǐ jì 》děng 。
fān yì
bú yào xiào nóng jiā là yuè lǐ niàng de jiǔ zhuó ér yòu hún ,zài fēng shōu yǔ nián jǐng lǐ dài kè cài yáo fēi cháng fēng fán 。
shān luán zhòng dié shuǐ liú qǔ shé zhèng dān xīn wú lù kě zǒu ,liǔ lǜ huā yàn hū rán yǎn qián yòu chū xiàn yī gè shān cūn 。
chuī zhe xiāo dǎ qǐ gǔ chūn shè de rì zǐ yǐ jīng jiē jìn ,cūn mín men yī guàn jiǎn pǔ gǔ dài fēng qì réng rán bǎo cún 。
jīn hòu rú guǒ hái néng chéng dà hǎo yuè sè chū wài xián yóu ,wǒ yī dìng zhǔ zhe guǎi zhàng suí shí lái qiāo nǐ de jiā mén 。
zhù shì
⑴là jiǔ :là yuè lǐ niàng zào de jiǔ 。
⑵zú jī tún (tún):yì sī shì zhǔn bèi le fēng shèng de cài yáo 。zú :zú gòu ,fēng shèng 。tún ,xiǎo zhū ,shī zhōng dài zhǐ zhū ròu 。
⑶shān zhòng shuǐ fù :yī zuò zuò shān 、yī dào dào shuǐ zhòng zhòng dié dié 。
⑷liǔ àn huā míng :liǔ sè shēn lǜ ,huā sè hóng yàn 。
⑸xiāo gǔ :chuī xiāo dǎ gǔ 。chūn shè :gǔ dài bǎ lì chūn hòu dì wǔ gè wù rì zuò wéi chūn shè rì ,bài jì shè gōng (tǔ dì shén )hé wǔ gǔ shén ,qí qiú fēng shōu 。
⑹gǔ fēng cún :bǎo liú zhe chún pǔ gǔ dài fēng sú 。
⑺ruò xǔ :rú guǒ zhè yàng 。xián chéng yuè :yǒu kōng xián shí chèn zhe yuè guāng qián lái 。
⑻wú shí :méi yǒu yī dìng de shí jiān ,jí suí shí 。kòu (kòu)mén :qiāo mén 。
shǒu lián :“mò xiào nóng jiā là jiǔ hún ,fēng nián liú kè zú jī tún 。”miáo xiě fēng shōu nián jǐng ,nóng mín rè qíng hǎo kè de chún hòu pǐn háng 。
hàn lián :“shān zhòng shuǐ fù yí wú lù ,liǔ àn huā míng yòu yī cūn 。”zhè jù miáo huì shān cūn fēng guāng ,bèi hòu shì yòng lái xíng róng yǐ xiàn rù jué jìng ,hū yòu chū xiàn zhuǎn jī 。
jǐng lián :“xiāo gǔ zhuī suí chūn shè jìn ,yī guàn jiǎn pǔ gǔ fēng cún 。”jì xiě chū chūn shè huān kuài ,yòu biǎo dá mín fēng de chún pǔ kě ài 。
wěi lián :“cóng jīn ruò xǔ xián chéng yuè ,zhǔ zhàng wú shí yè kòu mén 。”xiě chū shī rén chéng yuè xián yóu ,yè fǎng cūn mín 。
shǒu lián xuàn rǎn chū fēng shōu zhī nián nóng cūn yī piàn níng jìng 、huān yuè de qì xiàng 。là jiǔ ,zhǐ là yuè niàng zhì de jiǔ 。tún ,shì zhū 。zú jī tún ,yì wèi jī zhū zú 。zhè liǎng jù shì shuō nóng jiā jiǔ wèi suī báo ,ér dài kè qíng yì què shí fèn shēn hòu 。yī gè “zú ”zì ,biǎo dá le nóng jiā kuǎn kè jìn qí suǒ yǒu de shèng qíng 。“mò xiào ”èr zì ,dào chū le shī rén duì nóng cūn chún pǔ mín fēng de zàn shǎng 。
cì lián xiě shān jiān shuǐ pàn de jǐng sè ,xiě jǐng zhōng yù hán zhé lǐ ,qiān bǎi nián lái guǎng fàn bèi rén yǐn yòng 。“shān zhòng shuǐ fù yí wú lù ,liǔ àn huā míng yòu yī cūn 。”dú le rú cǐ liú chàng xuàn lì 、kāi lǎng míng kuài de shī jù ,fǎng fó kě yǐ kàn dào shī rén zài qīng cuì kě jū de shān luán jiān màn bù ,qīng bì de shān quán zài qǔ shé xī liú zhōng gǔ gǔ chuān háng ,cǎo mù yù jiàn nóng mào ,wān yán de shān jìng yě yù yì yī xī nán rèn 。zhèng zài mí wǎng zhī jì ,tū rán kàn jiàn qián miàn huā míng liǔ àn ,jǐ jiān nóng jiā máo shě ,yǐn xiàn yú huā mù fú shū zhī jiān ,shī rén dùn jiào huō rán kāi lǎng 。qí xǐ xíng yú sè de xìng fèn zhī zhuàng ,kě yǐ xiǎng jiàn 。dāng rán zhè zhǒng jìng jiè qián rén yě yǒu miáo mó ,zhè liǎng jù què gé wài wěi wǎn bié zhì ,suǒ yǐ qián zhōng shū shuō “lù yóu zhè yī lián cái bǎ tā xiě dé ‘tí wú shèng yì ’”(《sòng shī xuǎn zhù 》)。rén men zài tàn tǎo xué wèn 、yán jiū wèn tí shí ,wǎng wǎng huì yǒu zhè yàng de qíng kuàng :shān huí lù zhuǎn 、pū shuò mí lí ,chū lù hé zài ?yú shì dùn shēng máng máng zhī gǎn 。dàn shì ,rú guǒ qiè ér bú shě ,jì xù qián háng ,hū rán jiān yǎn qián chū xiàn yī xiàn liàng guāng ,zài wǎng qián háng ,biàn huō rán kāi lǎng ,fā xiàn le yī gè qián suǒ wèi jiàn de xīn tiān dì 。zhè jiù shì cǐ lián gěi rén men de qǐ fā ,yě shì sòng shī tè yǒu de lǐ qù 。rén men dú hòu ,dōu huì gǎn dào ,zài rén shēng mǒu zhǒng jìng yù zhōng ,yǔ shī jù suǒ xiě yǒu zhe jīng rén de qì hé zhī chù ,yīn ér gèng jiào qīn qiē 。zhè lǐ miáo xiě de shì shī rén zhì shēn shān yīn dào shàng ,xìn bù ér háng ,yí ruò wú lù ,hū yòu kāi lǎng de qíng jǐng ,bú jǐn fǎn yìng le shī rén duì qián tú suǒ bào de xī wàng ,yě dào chū le shì jiān shì wù xiāo zhǎng biàn huà de zhé lǐ 。yú shì zhè liǎng jù shī jiù yuè chū le zì rán jǐng sè miáo xiě de fàn wéi ,ér jù yǒu hěn qiáng de yì shù shēng mìng lì 。
cǐ lián zhǎn shì le yī fú chūn guāng míng mèi de shān shuǐ tú ;xià yī lián zé yóu zì rán rù rén shì ,miáo mó le nán sòng chū nián de nóng cūn fēng sú huà juàn 。dú zhě bú nán tǐ wèi chū shī rén suǒ yào biǎo dá de rè ài chuán tǒng wén huà de shēn qíng 。“shè ”wéi tǔ dì shén 。chūn shè ,zài lì chūn hòu dì wǔ gè wù rì 。zhè yī tiān nóng jiā jì shè qí nián ,rè rè nào nào ,chuī chuī dǎ dǎ ,chōng mǎn zhe fēng shōu de qī dài 。zhè gè jiē rì lái yuán hěn gǔ ,《zhōu lǐ 》lǐ jiù yǒu jì zǎi 。sū shì 《dié liàn huā ·mì zhōu shàng yuán 》yě shuō :“jī gǔ chuī xiāo ,què rù nóng sāng shè 。”dào sòng dài hái hěn shèng háng 。ér lù yóu zài zhè lǐ gèng yǐ “yī guàn jiǎn pǔ gǔ fēng cún ”,zàn měi zhe zhè gè gǔ lǎo de xiāng tǔ fēng sú ,xiǎn shì chū tā duì wú tǔ wú mín zhī ài 。
qián sān lián xiě le wài jiè qíng jǐng ,bìng hé zì jǐ de qíng gǎn xiàng róng 。rán ér shī rén sì hū yì yóu wèi zú ,gù ér bǐ fēng yī zhuǎn :“cóng jīn ruò xǔ xián chéng yuè ,zhǔ zhàng wú shí yè kòu mén 。”wú shí ,suí shí 。shī rén yǐ “yóu ”le yī zhěng tiān ,cǐ shí míng yuè gāo xuán ,zhěng gè dà dì lóng zhào zài yī piàn dàn dàn de qīng guāng zhōng ,gěi chūn shè guò hòu de cūn zhuāng yě rǎn shàng le yī céng jìng mì de sè cǎi ,bié yǒu yī fān qíng qù 。yú shì zhè liǎng jù cóng xiōng zhōng zì rán liú chū :dàn yuàn ér jīn ér hòu ,néng zhǔ zhàng chéng yuè ,qīng kòu chái fēi ,yǔ lǎo nóng qīn qiē xù yǔ ,cǐ qíng cǐ jǐng ,bú yì lè hū !yī gè rè ài jiā xiāng ,yǔ nóng mín qīn mì wú jiān de shī rén yuè rán zhǐ shàng 。
shī rén bèi tóu jiàng pài dàn hé bà guī gù lǐ ,xīn zhōng dāng rán fèn fèn bú píng 。duì zhào zhà wěi de guān chǎng ,yú jiā xiāng chún pǔ de shēng huó zì rán huì chǎn shēng wú xiàn de xīn wèi zhī qíng 。cǐ wài ,shī rén suī mào sì xián shì ,què wèi néng wàng qíng guó shì 。bǐng guó zhě mù guāng duǎn qiǎn ,wú shēn móu zhǎng cè ,rán ér shī rén bìng wèi sàng shī xìn xīn ,shēn xìn zǒng yǒu yī tiān fǒu jí tài lái 。zhè zhǒng xīn jìng hé suǒ yóu zhī jìng qià xiàng wěn hé ,yú shì liǎng xiàng jiāo shè ,chǎn shēng le chuán sòng qiān gǔ de “shān zhòng ”“liǔ àn ”yī lián 。
lù yóu qī lǜ zuì gōng 。zhè shǒu qī lǜ jié gòu yán jǐn ,zhǔ xiàn tū chū ,quán shī bā jù wú yī “yóu ”zì ,ér chù chù qiē “yóu ”zì ,yóu xìng shí zú ,yóu yì bú jìn 。yòu céng cì fèn míng 。yóu qí zhōng jiān liǎng lián ,duì zhàng gōng zhěng ,shàn xiě nán zhuàng zhī jǐng ,rú zhū luò yù pán ,yuán rùn liú zhuǎn ,dá dào le hěn gāo de yì shù shuǐ píng 。
cǐ shī zuò yú sòng xiào zōng qián dào sān nián (1167)chū chūn ,dāng shí lù yóu zhèng bà guān xián jū zài jiā 。zài cǐ zhī qián ,lù yóu céng rèn lóng xìng fǔ (jīn jiāng xī nán chāng shì )tōng pàn ,yīn zài lóng xìng èr nián (1164)jī jí zhī chí kàng jīn jiāng shuài zhāng xùn běi fá ,fú lí zhàn bài hòu ,zāo dào cháo tíng zhōng zhǔ hé tóu jiàng pài de pái jǐ dǎ jī ,yǐ “jiāo jié tái jiàn ,gǔ chàng shì fēi ,lì shuō zhāng xùn yòng bīng ”de zuì míng ,cóng lóng xìng fǔ tōng pàn rèn shàng bà guān guī lǐ 。lù yóu huí dào jiā xiāng de xīn qíng shì xiàng dāng fù zá de ,kǔ mèn hé jī fèn de gǎn qíng jiāo zhī zài yī qǐ ,rán ér tā bìng bú xīn huī yì lěng 。“kāng kǎi xīn yóu zhuàng ”(《wén yǔ 》)de ài guó qíng xù ,shǐ tā zài nóng cūn shēng huó zhōng gǎn shòu dào xī wàng hé guāng míng ,bìng jiāng zhè zhǒng gǎn shòu qīng xiè dào zì jǐ de shī gē chuàng zuò lǐ 。cǐ shī jí zài gù xiāng shān yīn (jīn zhè jiāng shào xìng shì )suǒ zuò 。
yóu shān xī cūn
yóu shān xī cūn
mò xiào nóng jiā là jiǔ hún, fēng nián liú kè zú jī tún.
mò xiào nóng jiā là jiǔ hún ,fēng nián liú kè zú jī tún 。
shān zhòng shuǐ fù yí wú lù, liǔ àn huā míng yòu yī cūn.
shān zhòng shuǐ fù yí wú lù ,liǔ àn huā míng yòu yī cūn 。
xiāo gǔ zhuī suí chūn shè jìn, yì guān jiǎn piáo gǔ fēng cún.
xiāo gǔ zhuī suí chūn shè jìn ,yī guàn jiǎn pǔ gǔ fēng cún 。
cóng jīn ruò xǔ xián chéng yuè, zhǔ zhàng wú shí yè kòu mén.
cóng jīn ruò xǔ xián chéng yuè ,zhǔ zhàng wú shí yè kòu mén 。