咏蝉/在狱咏蝉翻译及注释

翻译
秋天里寒蝉叫个不停，被囚的人思乡愁情深。
想着自己当年的模样，现在却满头白发只能自言自语。
霜露重蝉难举翅高飞，大风起蝉鸣声被掩没。
无人相信蝉居食高洁，又有谁能为我表冰心。

注释
西陆：指秋天。《隋书·天文志》：“日循黄道东行一日一夜行一度，三百六十五日有奇而周天。行东陆谓之春，行南陆谓之夏，行西陆谓之秋，行北陆谓之冬。”
南冠：楚冠，这里是囚徒的意思。用《左传·成公九年》，楚钟仪戴着南冠被囚于晋国军府事。深：一作“侵”。
玄鬓：指蝉的黑色翅膀，这里比喻自己正当盛年。不堪：一作“那堪”。
白头吟：乐府曲名。《乐府诗集》解题说是鲍照、张正见、虞世南诸作，皆自伤清直却遭诬谤。两句意谓，自己正当玄鬓之年，却来默诵《白头吟》那样哀怨的诗句。
露重：秋露浓重。飞难进：是说蝉难以高飞。
响：指蝉声。沉：沉没，掩盖。
高洁：清高洁白。古人认为蝉栖高饮露，是高洁之物。作者因以自喻。
予心：我的心。

咏蝉/在狱咏蝉鉴赏

　　小序鉴赏

　　这首诗前有一段序，而一些唐诗选本往往只录诗，对序则弃而不录。其实这段序文与诗是一有机整体，诗中比兴寓意，亦即自然之物与人格化身的契合，是以序文的铺叙直言为前提的。欲解二者契合之妙，不可不读这首诗的序。

　　可以说这是一篇简短而精美的骈文，是一篇很有情致的抒情小说。诗人在这段序文中叙说了自己作诗的缘起，叙说了蝉的形态、习性及美德，抒发了自己“失路艰虞，遭时徽纆”的哀怨之情。诗人首先从禁所的古槐写起，运用晋代殷仲文仕途失意及西周时召公明察狱讼的典故，表达了自己身陷囹圄的痛苦和乞盼有司明察的心愿。然后，写闻蝉鸣生悲感，“岂人心异于曩时，将虫响悲乎前听”，以反问的语句把蝉与己、心与物联系在一起。以拟人的笔法铺叙蝉的美德、从蝉的形态习性写起，写蝉适应季节的变化，随季节、气候的变化而出现；写蝉翼甚薄，蝉目常开，“不以道昏而昧其视，不以俗厚而易其真”。诗人谓之具有“君子达人之高行”。因为蝉有这样的美德，所以诗人才引蝉自喻，以蝉为自己的人格化身。刘勰《文心雕龙·物色》云：“情以物迁，辞以情发。一叶且或迎意，虫声有足引心。”骆宾王以蝉喻己，顾影自怜，正是感物联类，情以物迁。从骆宾王作于同时期的《萤火赋序》中也可印证此论断：“物有感而情动，迹或均而心异。响必应之于同声，道固从之于同类。”诗人的体验说明了感物生情的道理，人的审美心理结构与自然之物的某种同构对应。诗人咏蝉之妙，不仅在于符合同构对应的原理，而且还在于蝉意象所包涵的丰富的文化内蕴。

　　诗歌鉴赏

　　此诗起二句在句法上用对偶句，在作法上则用起兴的手法，以蝉声来逗起客思，诗一开始即点出秋蝉高唱，触耳惊心。接下来就点出诗人在狱中深深怀想家园。三、四两句，一句说蝉，一句说自己，用“那堪”和“来对”构成流水对，把物我联系在一起。诗人几次讽谏武则天，以至下狱。大好的青春，经历了政治上的种种折磨已经消逝，头上增添了星星白发。在狱中看到这高唱的秋蝉，还是两鬓乌玄，两两对照，不禁自伤老大，同时更因此回想到自己少年时代，也何尝不如秋蝉的高唱，而今一事无成，甚至入狱。就在这十个字中，诗人动作比兴的方法，把这分凄恻的感情，委婉曲折地表达了出来。同时，白头吟又是乐府曲名。相传西汉时司马相如对卓文君爱情不专后，卓文君作《白头吟》以自伤。其诗云：“凄凄重凄凄，嫁娶不须啼，愿得一心人，白头不相离。”（见《西京杂记》）这里，诗人巧妙地运用了这一典故，进一步比喻执政者辜负了诗人对国家一片忠有之忱。“白头吟”三字于此起了双关的作用，比原意更深入一层。十字之中，什么悲呀愁呀这一类明点的字眼一个不用，意在言外，充分显示了诗的含蓄之美。

　　接下来五六两句，纯用“比”体。两句中无一字不在说蝉，也无一字不在说自己。“露重”“风多”比喻环境的压力，“飞难进”比喻政治上的不得意，“响易沉”比喻言论上的受压制。蝉如此，诗人也如此，物我在这里打成一片，融混而不可分了。咏物诗写到如此境界，才算是“寄托遥深”。

　　诗人在写这首诗时，由于感情充沛，功力深至，故虽在将近结束之时，还是力有余劲。第七句再接再厉，仍用比体。秋蝉高居树上，餐风饮露，没有人相信它不食人间烟火。这句诗人喻高洁的品性，不为时人所了解，相反地还被诬陷入狱，“无人信高洁”之语，也是对坐赃的辩白。然而正如战国时楚屈原《离骚》中所说：“世混浊而不分兮，好蔽美而嫉妒”。在这样的情况下，没有一个人来替诗人雪冤。“卿须怜我我怜卿”，意谓：只有蝉能为我而高唱，也只有我能为蝉而长吟。末句用问句的方式，蝉与诗人又浑然一体了。

　　好诗，不但要有诗眼，以放“灵光”，而且有时须作“龙吟”，以发“仙声”。对照杨炯的《从军行》与杜甫《蜀相》，两诗若无“宁为百夫长，胜作一书生”，“出师未捷身先死，长使英雄泪满襟”这样的“龙吟”句殿后，直抒胸臆，剖献“诗心”，则全篇就木然无光了。此诗亦然，尾联诗人愤情冲天，勃发“龙吟”，喷出蕴蓄许久的真情：“无人信高洁，谁为表予心”，遂脱去了前三联罩裹诗句的“蝉身”，使人看到了作者洁纯无瑕的报国诚心，这颗诚心恰如其《序》所说，乃“有目斯开、不以道昏而昧其视，有翼自薄，不以俗厚而易其真。吟乔树之微风，韵姿天纵；饮高秋之坠露，清畏人知。”不以世俗更易秉性，宁饮坠露也要保持“韵姿”。正是这裂帛一问，才使《在狱咏蝉》成为唐诗的卓荦名篇，超然于初唐诸宫体艳诗之上。

　　这首诗作于患难之中，感情充沛，取譬明切，用典自然，语多双关，于咏物中寄情寓兴，由物到人，由人及物，达到了物我一体的境界，是咏物诗中的名作。

咏蝉/在狱咏蝉创作背景

yǒng chán /zài yù yǒng chán fān yì jí zhù shì

fān yì
qiū tiān lǐ hán chán jiào gè bú tíng ，bèi qiú de rén sī xiāng chóu qíng shēn 。
xiǎng zhe zì jǐ dāng nián de mó yàng ，xiàn zài què mǎn tóu bái fā zhī néng zì yán zì yǔ 。
shuāng lù zhòng chán nán jǔ chì gāo fēi ，dà fēng qǐ chán míng shēng bèi yǎn méi 。
wú rén xiàng xìn chán jū shí gāo jié ，yòu yǒu shuí néng wéi wǒ biǎo bīng xīn 。

zhù shì
xī lù ：zhǐ qiū tiān 。《suí shū ·tiān wén zhì 》：“rì xún huáng dào dōng háng yī rì yī yè háng yī dù ，sān bǎi liù shí wǔ rì yǒu qí ér zhōu tiān 。háng dōng lù wèi zhī chūn ，háng nán lù wèi zhī xià ，háng xī lù wèi zhī qiū ，háng běi lù wèi zhī dōng 。”
nán guàn ：chǔ guàn ，zhè lǐ shì qiú tú de yì sī 。yòng 《zuǒ chuán ·chéng gōng jiǔ nián 》，chǔ zhōng yí dài zhe nán guàn bèi qiú yú jìn guó jun1 fǔ shì 。shēn ：yī zuò “qīn ”。
xuán bìn ：zhǐ chán de hēi sè chì bǎng ，zhè lǐ bǐ yù zì jǐ zhèng dāng shèng nián 。bú kān ：yī zuò “nà kān ”。
bái tóu yín ：lè fǔ qǔ míng 。《lè fǔ shī jí 》jiě tí shuō shì bào zhào 、zhāng zhèng jiàn 、yú shì nán zhū zuò ，jiē zì shāng qīng zhí què zāo wū bàng 。liǎng jù yì wèi ，zì jǐ zhèng dāng xuán bìn zhī nián ，què lái mò sòng 《bái tóu yín 》nà yàng āi yuàn de shī jù 。
lù zhòng ：qiū lù nóng zhòng 。fēi nán jìn ：shì shuō chán nán yǐ gāo fēi 。
xiǎng ：zhǐ chán shēng 。chén ：chén méi ，yǎn gài 。
gāo jié ：qīng gāo jié bái 。gǔ rén rèn wéi chán qī gāo yǐn lù ，shì gāo jié zhī wù 。zuò zhě yīn yǐ zì yù 。
yǔ xīn ：wǒ de xīn 。

yǒng chán /zài yù yǒng chán jiàn shǎng

　　xiǎo xù jiàn shǎng

　　zhè shǒu shī qián yǒu yī duàn xù ，ér yī xiē táng shī xuǎn běn wǎng wǎng zhī lù shī ，duì xù zé qì ér bú lù 。qí shí zhè duàn xù wén yǔ shī shì yī yǒu jī zhěng tǐ ，shī zhōng bǐ xìng yù yì ，yì jí zì rán zhī wù yǔ rén gé huà shēn de qì hé ，shì yǐ xù wén de pù xù zhí yán wéi qián tí de 。yù jiě èr zhě qì hé zhī miào ，bú kě bú dú zhè shǒu shī de xù 。

　　kě yǐ shuō zhè shì yī piān jiǎn duǎn ér jīng měi de pián wén ，shì yī piān hěn yǒu qíng zhì de shū qíng xiǎo shuō 。shī rén zài zhè duàn xù wén zhōng xù shuō le zì jǐ zuò shī de yuán qǐ ，xù shuō le chán de xíng tài 、xí xìng jí měi dé ，shū fā le zì jǐ “shī lù jiān yú ，zāo shí huī mò ”de āi yuàn zhī qíng 。shī rén shǒu xiān cóng jìn suǒ de gǔ huái xiě qǐ ，yùn yòng jìn dài yīn zhòng wén shì tú shī yì jí xī zhōu shí zhào gōng míng chá yù sòng de diǎn gù ，biǎo dá le zì jǐ shēn xiàn líng yǔ de tòng kǔ hé qǐ pàn yǒu sī míng chá de xīn yuàn 。rán hòu ，xiě wén chán míng shēng bēi gǎn ，“qǐ rén xīn yì yú nǎng shí ，jiāng chóng xiǎng bēi hū qián tīng ”，yǐ fǎn wèn de yǔ jù bǎ chán yǔ jǐ 、xīn yǔ wù lián xì zài yī qǐ 。yǐ nǐ rén de bǐ fǎ pù xù chán de měi dé 、cóng chán de xíng tài xí xìng xiě qǐ ，xiě chán shì yīng jì jiē de biàn huà ，suí jì jiē 、qì hòu de biàn huà ér chū xiàn ；xiě chán yì shèn báo ，chán mù cháng kāi ，“bú yǐ dào hūn ér mèi qí shì ，bú yǐ sú hòu ér yì qí zhēn ”。shī rén wèi zhī jù yǒu “jun1 zǐ dá rén zhī gāo háng ”。yīn wéi chán yǒu zhè yàng de měi dé ，suǒ yǐ shī rén cái yǐn chán zì yù ，yǐ chán wéi zì jǐ de rén gé huà shēn 。liú xié 《wén xīn diāo lóng ·wù sè 》yún ：“qíng yǐ wù qiān ，cí yǐ qíng fā 。yī yè qiě huò yíng yì ，chóng shēng yǒu zú yǐn xīn 。”luò bīn wáng yǐ chán yù jǐ ，gù yǐng zì lián ，zhèng shì gǎn wù lián lèi ，qíng yǐ wù qiān 。cóng luò bīn wáng zuò yú tóng shí qī de 《yíng huǒ fù xù 》zhōng yě kě yìn zhèng cǐ lùn duàn ：“wù yǒu gǎn ér qíng dòng ，jì huò jun1 ér xīn yì 。xiǎng bì yīng zhī yú tóng shēng ，dào gù cóng zhī yú tóng lèi 。”shī rén de tǐ yàn shuō míng le gǎn wù shēng qíng de dào lǐ ，rén de shěn měi xīn lǐ jié gòu yǔ zì rán zhī wù de mǒu zhǒng tóng gòu duì yīng 。shī rén yǒng chán zhī miào ，bú jǐn zài yú fú hé tóng gòu duì yīng de yuán lǐ ，ér qiě hái zài yú chán yì xiàng suǒ bāo hán de fēng fù de wén huà nèi yùn 。

　　shī gē jiàn shǎng

　　cǐ shī qǐ èr jù zài jù fǎ shàng yòng duì ǒu jù ，zài zuò fǎ shàng zé yòng qǐ xìng de shǒu fǎ ，yǐ chán shēng lái dòu qǐ kè sī ，shī yī kāi shǐ jí diǎn chū qiū chán gāo chàng ，chù ěr jīng xīn 。jiē xià lái jiù diǎn chū shī rén zài yù zhōng shēn shēn huái xiǎng jiā yuán 。sān 、sì liǎng jù ，yī jù shuō chán ，yī jù shuō zì jǐ ，yòng “nà kān ”hé “lái duì ”gòu chéng liú shuǐ duì ，bǎ wù wǒ lián xì zài yī qǐ 。shī rén jǐ cì fěng jiàn wǔ zé tiān ，yǐ zhì xià yù 。dà hǎo de qīng chūn ，jīng lì le zhèng zhì shàng de zhǒng zhǒng shé mó yǐ jīng xiāo shì ，tóu shàng zēng tiān le xīng xīng bái fā 。zài yù zhōng kàn dào zhè gāo chàng de qiū chán ，hái shì liǎng bìn wū xuán ，liǎng liǎng duì zhào ，bú jìn zì shāng lǎo dà ，tóng shí gèng yīn cǐ huí xiǎng dào zì jǐ shǎo nián shí dài ，yě hé cháng bú rú qiū chán de gāo chàng ，ér jīn yī shì wú chéng ，shèn zhì rù yù 。jiù zài zhè shí gè zì zhōng ，shī rén dòng zuò bǐ xìng de fāng fǎ ，bǎ zhè fèn qī cè de gǎn qíng ，wěi wǎn qǔ shé dì biǎo dá le chū lái 。tóng shí ，bái tóu yín yòu shì lè fǔ qǔ míng 。xiàng chuán xī hàn shí sī mǎ xiàng rú duì zhuó wén jun1 ài qíng bú zhuān hòu ，zhuó wén jun1 zuò 《bái tóu yín 》yǐ zì shāng 。qí shī yún ：“qī qī zhòng qī qī ，jià qǔ bú xū tí ，yuàn dé yī xīn rén ，bái tóu bú xiàng lí 。”（jiàn 《xī jīng zá jì 》）zhè lǐ ，shī rén qiǎo miào dì yùn yòng le zhè yī diǎn gù ，jìn yī bù bǐ yù zhí zhèng zhě gū fù le shī rén duì guó jiā yī piàn zhōng yǒu zhī chén 。“bái tóu yín ”sān zì yú cǐ qǐ le shuāng guān de zuò yòng ，bǐ yuán yì gèng shēn rù yī céng 。shí zì zhī zhōng ，shí me bēi ya chóu ya zhè yī lèi míng diǎn de zì yǎn yī gè bú yòng ，yì zài yán wài ，chōng fèn xiǎn shì le shī de hán xù zhī měi 。

　　jiē xià lái wǔ liù liǎng jù ，chún yòng “bǐ ”tǐ 。liǎng jù zhōng wú yī zì bú zài shuō chán ，yě wú yī zì bú zài shuō zì jǐ 。“lù zhòng ”“fēng duō ”bǐ yù huán jìng de yā lì ，“fēi nán jìn ”bǐ yù zhèng zhì shàng de bú dé yì ，“xiǎng yì chén ”bǐ yù yán lùn shàng de shòu yā zhì 。chán rú cǐ ，shī rén yě rú cǐ ，wù wǒ zài zhè lǐ dǎ chéng yī piàn ，róng hún ér bú kě fèn le 。yǒng wù shī xiě dào rú cǐ jìng jiè ，cái suàn shì “jì tuō yáo shēn ”。

　　shī rén zài xiě zhè shǒu shī shí ，yóu yú gǎn qíng chōng pèi ，gōng lì shēn zhì ，gù suī zài jiāng jìn jié shù zhī shí ，hái shì lì yǒu yú jìn 。dì qī jù zài jiē zài lì ，réng yòng bǐ tǐ 。qiū chán gāo jū shù shàng ，cān fēng yǐn lù ，méi yǒu rén xiàng xìn tā bú shí rén jiān yān huǒ 。zhè jù shī rén yù gāo jié de pǐn xìng ，bú wéi shí rén suǒ le jiě ，xiàng fǎn dì hái bèi wū xiàn rù yù ，“wú rén xìn gāo jié ”zhī yǔ ，yě shì duì zuò zāng de biàn bái 。rán ér zhèng rú zhàn guó shí chǔ qū yuán 《lí sāo 》zhōng suǒ shuō ：“shì hún zhuó ér bú fèn xī ，hǎo bì měi ér jí dù ”。zài zhè yàng de qíng kuàng xià ，méi yǒu yī gè rén lái tì shī rén xuě yuān 。“qīng xū lián wǒ wǒ lián qīng ”，yì wèi ：zhī yǒu chán néng wéi wǒ ér gāo chàng ，yě zhī yǒu wǒ néng wéi chán ér zhǎng yín 。mò jù yòng wèn jù de fāng shì ，chán yǔ shī rén yòu hún rán yī tǐ le 。

　　hǎo shī ，bú dàn yào yǒu shī yǎn ，yǐ fàng “líng guāng ”，ér qiě yǒu shí xū zuò “lóng yín ”，yǐ fā “xiān shēng ”。duì zhào yáng jiǒng de 《cóng jun1 háng 》yǔ dù fǔ 《shǔ xiàng 》，liǎng shī ruò wú “níng wéi bǎi fū zhǎng ，shèng zuò yī shū shēng ”，“chū shī wèi jié shēn xiān sǐ ，zhǎng shǐ yīng xióng lèi mǎn jīn ”zhè yàng de “lóng yín ”jù diàn hòu ，zhí shū xiōng yì ，pōu xiàn “shī xīn ”，zé quán piān jiù mù rán wú guāng le 。cǐ shī yì rán ，wěi lián shī rén fèn qíng chōng tiān ，bó fā “lóng yín ”，pēn chū yùn xù xǔ jiǔ de zhēn qíng ：“wú rén xìn gāo jié ，shuí wéi biǎo yǔ xīn ”，suí tuō qù le qián sān lián zhào guǒ shī jù de “chán shēn ”，shǐ rén kàn dào le zuò zhě jié chún wú xiá de bào guó chéng xīn ，zhè kē chéng xīn qià rú qí 《xù 》suǒ shuō ，nǎi “yǒu mù sī kāi 、bú yǐ dào hūn ér mèi qí shì ，yǒu yì zì báo ，bú yǐ sú hòu ér yì qí zhēn 。yín qiáo shù zhī wēi fēng ，yùn zī tiān zòng ；yǐn gāo qiū zhī zhuì lù ，qīng wèi rén zhī 。”bú yǐ shì sú gèng yì bǐng xìng ，níng yǐn zhuì lù yě yào bǎo chí “yùn zī ”。zhèng shì zhè liè bó yī wèn ，cái shǐ 《zài yù yǒng chán 》chéng wéi táng shī de zhuó luò míng piān ，chāo rán yú chū táng zhū gōng tǐ yàn shī zhī shàng 。

　　zhè shǒu shī zuò yú huàn nán zhī zhōng ，gǎn qíng chōng pèi ，qǔ pì míng qiē ，yòng diǎn zì rán ，yǔ duō shuāng guān ，yú yǒng wù zhōng jì qíng yù xìng ，yóu wù dào rén ，yóu rén jí wù ，dá dào le wù wǒ yī tǐ de jìng jiè ，shì yǒng wù shī zhōng de míng zuò 。

yǒng chán /zài yù yǒng chán chuàng zuò bèi jǐng