朝代:宋代
作者:辛弃疾
原文:
辛弃疾(1140-1207),南宋词人。原字坦夫,改字幼安,别号稼轩,汉族,历城(今山东济南)人。出生时,中原已为金兵所占。21岁参加抗金义军,不久归南宋。历任湖北、江西、湖南、福建、浙东安抚使等职。一生力主抗金。曾上《美芹十论》与《九议》,条陈战守之策。其词抒写力图恢复国家统一的爱国热情,倾诉壮志难酬的悲愤,对当时执政者的屈辱求和颇多谴责;也有不少吟咏祖国河山的作品。题材广阔又善化用前人典故入词,风格沉雄豪迈又不乏细腻柔媚之处。由于辛弃疾的抗金主张与当政的主和派政见不合,后被弹劾落职,退隐江西带湖。
翻译
我年轻的时候带着一万多的士兵、精锐的骑兵们渡过长江时。金人的士兵晚上在准备着箭袋,而我们汉人的军队一大早向敌人射去名叫金仆姑的箭。
追忆着往事,感叹如今的自己,春风也不能把我的白胡子染成黑色了。我看都把那长达几万字能平定金人的策略,拿去跟东边的人家换换种树的书吧。
注释
⑴鹧鸪天:词牌名。双调五十五字,押平声韵。
⑵少年时事:年轻时期的事情。
⑶壮岁旌旗拥万夫:指作者领导起义军抗金事,当时正二十岁出头。他在《进美芹十论子》里说:“臣尝鸠众二千,隶耿京,为掌书记,与图恢复,共藉兵二十五万,纳款于朝。”壮岁:少壮之时。
⑷锦襜(chān)突骑渡江初:指作者南归前统帅部队和敌人战斗之事。锦襜突骑:穿锦绣短衣的快速骑兵。襜:战袍。衣蔽前曰“襜”。
⑸“燕兵”句:意谓金兵在夜晚枕着箭袋小心防备。燕兵:此处指金兵。娖(chuò):整理的意思。银胡觮(原字为“革”旁加“录”,音lù):银色或镶银的箭袋。一说娖为谨慎貌,胡觮是一种用皮制成的测听器,军士枕着它,可以测听三十里内外的人马声响,见《通典》。
⑹“汉箭”句:意谓清晨宋军便万箭齐发,向金兵发起进攻。汉:代指宋。金仆姑:箭名,见《左传·庄公十一年》。
⑺髭(zī)须:胡子。唇上曰髭,唇下为须。
⑻平戎策:平定当时入侵者的策略。此指作者南归后向朝廷提出的《美芹十论》《九议》等在政治上、军事上都很有价值的抗金意见书。
⑼东家:东邻。种树书:表示退休归耕农田。
这首词的上片写的是作者青年时期那段传奇般的出色经历。“壮岁旌旗拥万夫,锦襜突骑渡江初。”上句写作者年青时参加领导抗金义军,曾率领过上万人的队伍;下句写自己率领精锐锦衣骑兵渡江南来。“锦襜突骑”,即穿锦绣短衣的快速骑兵。“燕兵夜娖银胡簶,汉箭朝飞金仆姑。”具体描写南奔时突破金兵防线,和金兵战斗的场面:金兵晚上准备箭筒,修筑工事,而宋兵拂晓便发起了进攻。燕兵,指金兵。“夜娖银胡觮”,夜里整理兵器(准备天明的战斗),侧面说明义军进兵神速,出其不意。娖,通“捉”;胡觮,箭袋。一说,枕着银胡觮而细听之意。娖,谨慎貌;胡觮是一种用皮制成的测听器,军士枕着它,可以测听三十里内外的人马声响,见《通典》。两说皆可通,今取前说。“汉箭”句,指义军用箭攻击金人。金仆姑,箭名,见《左传·庄公十一年》。四句写义军军容之盛和南奔时的紧急战斗情况,用“拥”字、“飞”字表动作,从旌旗、军装、兵器上加以烘托,写得如火如荼,有声有色,极为饱满有力富有感染力。
作者回忆青年时代自己杀敌的壮举和抗敌的战斗,豪情壮志溢于笔端,他怀着一片报国之心南渡归宋,满怀希望地打算为宋杀敌建功,但却不被高宗重用,亦不采纳他的平戎之策,长期被闲置不用,使他壮志沉埋,无法一展怀抱。因此在转入下片后,追怀往事,不免深深地叹息:“追往事,叹今吾,春风不染白髭须。”上二句今昔对照,一“追”一“叹”,包含多少岁月,多少挫折;又灵活地从上片的忆旧引出下片的叙今。第三句申明“叹今吾”的主要内容。草木经春风的吹拂能重新变绿,人的须发在春风中却不能由白变黑。感叹青春不再,韶华易逝的可惜,这是一层;白髭须和上片的壮岁对照,和句中的春风对照,又各为一层;不甘心年老,言外有壮志未能彻底湮灭之意,又自为一层。一句中有多层含意,感慨极为深沉。“却将万字平戎策,换得东家种树书”,以最鲜明、最典形最生动的形象,突出作者的理想与现实的尖锐矛盾,突出他一生的政治悲剧,把上一句的感慨引向更为深化、极端沉痛的地步。平戎策,指作者南归后向朝廷提出的《美芹十论》《九议》等在政治上、军事上都很有价值的抗金意见书。上万字的平戎策毫无用处,倒不如向人换来种树书,还有一些生产上的实用价值。这是一种政治现实,对于作者是一种什么样的生活感受,不言而喻。陆游《小园》诗:“骏马宝刀俱一梦,夕阳闲和饭牛歌。”刘克庄《满江红·夜雨凉甚忽动从戎之兴》词中的“生怕客谈榆塞事,且教儿诵《花间集》”和这两句意境相近,也写得很凄凉;但联系作者生平的文韬武略、英雄事迹来看,这两句的悲慨程度还更使人扼腕不已。
这首词以短短的五十五个字,深刻地概括了一个抗金名将的悲惨遭遇。上片气势恢宏,下片悲凉如冰,心伤透骨。悲壮对照,悲壮结合,真如彭孙遹《金粟词话》评辛词所说的:“激昂排宕,不可一世”,是作者最出色、最有分量的小令词。
zhè gū tiān yǒu kè kǎi rán tán gōng míng yīn zhuī niàn shào nián shí shì xì zuò
鹧鸪天·有客慨然谈功名因追念少年时事戏作
zhuàng suì jīng qí yōng wàn fū, jǐn chān tū qí dù jiāng chū.
壮岁旌旗拥万夫,锦襜突骑渡江初。
yàn bīng yè chuò yín hú lù, hàn jiàn cháo fēi jīn pū gū.
燕兵夜娖银胡觮,汉箭朝飞金仆姑。
zhuī wǎng shì, tàn jīn wú, chūn fēng bù rǎn bái zī xū.
追往事,叹今吾,春风不染白髭须。
què jiāng wàn zì píng róng cè, huàn dé dōng jiā zhòng shù shū.
却将万字平戎策,换得东家种树书。
xīn qì jí (1140-1207),nán sòng cí rén 。yuán zì tǎn fū ,gǎi zì yòu ān ,bié hào jià xuān ,hàn zú ,lì chéng (jīn shān dōng jì nán )rén 。chū shēng shí ,zhōng yuán yǐ wéi jīn bīng suǒ zhàn 。21suì cān jiā kàng jīn yì jun1 ,bú jiǔ guī nán sòng 。lì rèn hú běi 、jiāng xī 、hú nán 、fú jiàn 、zhè dōng ān fǔ shǐ děng zhí 。yī shēng lì zhǔ kàng jīn 。céng shàng 《měi qín shí lùn 》yǔ 《jiǔ yì 》,tiáo chén zhàn shǒu zhī cè 。qí cí shū xiě lì tú huī fù guó jiā tǒng yī de ài guó rè qíng ,qīng sù zhuàng zhì nán chóu de bēi fèn ,duì dāng shí zhí zhèng zhě de qū rǔ qiú hé pō duō qiǎn zé ;yě yǒu bú shǎo yín yǒng zǔ guó hé shān de zuò pǐn 。tí cái guǎng kuò yòu shàn huà yòng qián rén diǎn gù rù cí ,fēng gé chén xióng háo mài yòu bú fá xì nì róu mèi zhī chù 。yóu yú xīn qì jí de kàng jīn zhǔ zhāng yǔ dāng zhèng de zhǔ hé pài zhèng jiàn bú hé ,hòu bèi dàn hé luò zhí ,tuì yǐn jiāng xī dài hú 。
fān yì
wǒ nián qīng de shí hòu dài zhe yī wàn duō de shì bīng 、jīng ruì de qí bīng men dù guò zhǎng jiāng shí 。jīn rén de shì bīng wǎn shàng zài zhǔn bèi zhe jiàn dài ,ér wǒ men hàn rén de jun1 duì yī dà zǎo xiàng dí rén shè qù míng jiào jīn pú gū de jiàn 。
zhuī yì zhe wǎng shì ,gǎn tàn rú jīn de zì jǐ ,chūn fēng yě bú néng bǎ wǒ de bái hú zǐ rǎn chéng hēi sè le 。wǒ kàn dōu bǎ nà zhǎng dá jǐ wàn zì néng píng dìng jīn rén de cè luè ,ná qù gēn dōng biān de rén jiā huàn huàn zhǒng shù de shū ba 。
zhù shì
⑴zhè gū tiān :cí pái míng 。shuāng diào wǔ shí wǔ zì ,yā píng shēng yùn 。
⑵shǎo nián shí shì :nián qīng shí qī de shì qíng 。
⑶zhuàng suì jīng qí yōng wàn fū :zhǐ zuò zhě lǐng dǎo qǐ yì jun1 kàng jīn shì ,dāng shí zhèng èr shí suì chū tóu 。tā zài 《jìn měi qín shí lùn zǐ 》lǐ shuō :“chén cháng jiū zhòng èr qiān ,lì gěng jīng ,wéi zhǎng shū jì ,yǔ tú huī fù ,gòng jiè bīng èr shí wǔ wàn ,nà kuǎn yú cháo 。”zhuàng suì :shǎo zhuàng zhī shí 。
⑷jǐn chān (chān)tū qí dù jiāng chū :zhǐ zuò zhě nán guī qián tǒng shuài bù duì hé dí rén zhàn dòu zhī shì 。jǐn chān tū qí :chuān jǐn xiù duǎn yī de kuài sù qí bīng 。chān :zhàn páo 。yī bì qián yuē “chān ”。
⑸“yàn bīng ”jù :yì wèi jīn bīng zài yè wǎn zhěn zhe jiàn dài xiǎo xīn fáng bèi 。yàn bīng :cǐ chù zhǐ jīn bīng 。chuò (chuò):zhěng lǐ de yì sī 。yín hú lù (yuán zì wéi “gé ”páng jiā “lù ”,yīn lù):yín sè huò xiāng yín de jiàn dài 。yī shuō chuò wéi jǐn shèn mào ,hú lù shì yī zhǒng yòng pí zhì chéng de cè tīng qì ,jun1 shì zhěn zhe tā ,kě yǐ cè tīng sān shí lǐ nèi wài de rén mǎ shēng xiǎng ,jiàn 《tōng diǎn 》。
⑹“hàn jiàn ”jù :yì wèi qīng chén sòng jun1 biàn wàn jiàn qí fā ,xiàng jīn bīng fā qǐ jìn gōng 。hàn :dài zhǐ sòng 。jīn pú gū :jiàn míng ,jiàn 《zuǒ chuán ·zhuāng gōng shí yī nián 》。
⑺zī (zī)xū :hú zǐ 。chún shàng yuē zī ,chún xià wéi xū 。
⑻píng róng cè :píng dìng dāng shí rù qīn zhě de cè luè 。cǐ zhǐ zuò zhě nán guī hòu xiàng cháo tíng tí chū de 《měi qín shí lùn 》《jiǔ yì 》děng zài zhèng zhì shàng 、jun1 shì shàng dōu hěn yǒu jià zhí de kàng jīn yì jiàn shū 。
⑼dōng jiā :dōng lín 。zhǒng shù shū :biǎo shì tuì xiū guī gēng nóng tián 。
zhè shǒu cí de shàng piàn xiě de shì zuò zhě qīng nián shí qī nà duàn chuán qí bān de chū sè jīng lì 。“zhuàng suì jīng qí yōng wàn fū ,jǐn chān tū qí dù jiāng chū 。”shàng jù xiě zuò zhě nián qīng shí cān jiā lǐng dǎo kàng jīn yì jun1 ,céng lǜ lǐng guò shàng wàn rén de duì wǔ ;xià jù xiě zì jǐ lǜ lǐng jīng ruì jǐn yī qí bīng dù jiāng nán lái 。“jǐn chān tū qí ”,jí chuān jǐn xiù duǎn yī de kuài sù qí bīng 。“yàn bīng yè chuò yín hú lù ,hàn jiàn cháo fēi jīn pú gū 。”jù tǐ miáo xiě nán bēn shí tū pò jīn bīng fáng xiàn ,hé jīn bīng zhàn dòu de chǎng miàn :jīn bīng wǎn shàng zhǔn bèi jiàn tǒng ,xiū zhù gōng shì ,ér sòng bīng fú xiǎo biàn fā qǐ le jìn gōng 。yàn bīng ,zhǐ jīn bīng 。“yè chuò yín hú lù ”,yè lǐ zhěng lǐ bīng qì (zhǔn bèi tiān míng de zhàn dòu ),cè miàn shuō míng yì jun1 jìn bīng shén sù ,chū qí bú yì 。chuò ,tōng “zhuō ”;hú lù ,jiàn dài 。yī shuō ,zhěn zhe yín hú lù ér xì tīng zhī yì 。chuò ,jǐn shèn mào ;hú lù shì yī zhǒng yòng pí zhì chéng de cè tīng qì ,jun1 shì zhěn zhe tā ,kě yǐ cè tīng sān shí lǐ nèi wài de rén mǎ shēng xiǎng ,jiàn 《tōng diǎn 》。liǎng shuō jiē kě tōng ,jīn qǔ qián shuō 。“hàn jiàn ”jù ,zhǐ yì jun1 yòng jiàn gōng jī jīn rén 。jīn pú gū ,jiàn míng ,jiàn 《zuǒ chuán ·zhuāng gōng shí yī nián 》。sì jù xiě yì jun1 jun1 róng zhī shèng hé nán bēn shí de jǐn jí zhàn dòu qíng kuàng ,yòng “yōng ”zì 、“fēi ”zì biǎo dòng zuò ,cóng jīng qí 、jun1 zhuāng 、bīng qì shàng jiā yǐ hōng tuō ,xiě dé rú huǒ rú tú ,yǒu shēng yǒu sè ,jí wéi bǎo mǎn yǒu lì fù yǒu gǎn rǎn lì 。
zuò zhě huí yì qīng nián shí dài zì jǐ shā dí de zhuàng jǔ hé kàng dí de zhàn dòu ,háo qíng zhuàng zhì yì yú bǐ duān ,tā huái zhe yī piàn bào guó zhī xīn nán dù guī sòng ,mǎn huái xī wàng dì dǎ suàn wéi sòng shā dí jiàn gōng ,dàn què bú bèi gāo zōng zhòng yòng ,yì bú cǎi nà tā de píng róng zhī cè ,zhǎng qī bèi xián zhì bú yòng ,shǐ tā zhuàng zhì chén mái ,wú fǎ yī zhǎn huái bào 。yīn cǐ zài zhuǎn rù xià piàn hòu ,zhuī huái wǎng shì ,bú miǎn shēn shēn dì tàn xī :“zhuī wǎng shì ,tàn jīn wú ,chūn fēng bú rǎn bái zī xū 。”shàng èr jù jīn xī duì zhào ,yī “zhuī ”yī “tàn ”,bāo hán duō shǎo suì yuè ,duō shǎo cuò shé ;yòu líng huó dì cóng shàng piàn de yì jiù yǐn chū xià piàn de xù jīn 。dì sān jù shēn míng “tàn jīn wú ”de zhǔ yào nèi róng 。cǎo mù jīng chūn fēng de chuī fú néng zhòng xīn biàn lǜ ,rén de xū fā zài chūn fēng zhōng què bú néng yóu bái biàn hēi 。gǎn tàn qīng chūn bú zài ,sháo huá yì shì de kě xī ,zhè shì yī céng ;bái zī xū hé shàng piàn de zhuàng suì duì zhào ,hé jù zhōng de chūn fēng duì zhào ,yòu gè wéi yī céng ;bú gān xīn nián lǎo ,yán wài yǒu zhuàng zhì wèi néng chè dǐ yān miè zhī yì ,yòu zì wéi yī céng 。yī jù zhōng yǒu duō céng hán yì ,gǎn kǎi jí wéi shēn chén 。“què jiāng wàn zì píng róng cè ,huàn dé dōng jiā zhǒng shù shū ”,yǐ zuì xiān míng 、zuì diǎn xíng zuì shēng dòng de xíng xiàng ,tū chū zuò zhě de lǐ xiǎng yǔ xiàn shí de jiān ruì máo dùn ,tū chū tā yī shēng de zhèng zhì bēi jù ,bǎ shàng yī jù de gǎn kǎi yǐn xiàng gèng wéi shēn huà 、jí duān chén tòng de dì bù 。píng róng cè ,zhǐ zuò zhě nán guī hòu xiàng cháo tíng tí chū de 《měi qín shí lùn 》《jiǔ yì 》děng zài zhèng zhì shàng 、jun1 shì shàng dōu hěn yǒu jià zhí de kàng jīn yì jiàn shū 。shàng wàn zì de píng róng cè háo wú yòng chù ,dǎo bú rú xiàng rén huàn lái zhǒng shù shū ,hái yǒu yī xiē shēng chǎn shàng de shí yòng jià zhí 。zhè shì yī zhǒng zhèng zhì xiàn shí ,duì yú zuò zhě shì yī zhǒng shí me yàng de shēng huó gǎn shòu ,bú yán ér yù 。lù yóu 《xiǎo yuán 》shī :“jun4 mǎ bǎo dāo jù yī mèng ,xī yáng xián hé fàn niú gē 。”liú kè zhuāng 《mǎn jiāng hóng ·yè yǔ liáng shèn hū dòng cóng róng zhī xìng 》cí zhōng de “shēng pà kè tán yú sāi shì ,qiě jiāo ér sòng 《huā jiān jí 》”hé zhè liǎng jù yì jìng xiàng jìn ,yě xiě dé hěn qī liáng ;dàn lián xì zuò zhě shēng píng de wén tāo wǔ luè 、yīng xióng shì jì lái kàn ,zhè liǎng jù de bēi kǎi chéng dù hái gèng shǐ rén è wàn bú yǐ 。
zhè shǒu cí yǐ duǎn duǎn de wǔ shí wǔ gè zì ,shēn kè dì gài kuò le yī gè kàng jīn míng jiāng de bēi cǎn zāo yù 。shàng piàn qì shì huī hóng ,xià piàn bēi liáng rú bīng ,xīn shāng tòu gǔ 。bēi zhuàng duì zhào ,bēi zhuàng jié hé ,zhēn rú péng sūn yù 《jīn sù cí huà 》píng xīn cí suǒ shuō de :“jī áng pái dàng ,bú kě yī shì ”,shì zuò zhě zuì chū sè 、zuì yǒu fèn liàng de xiǎo lìng cí 。
zhè gū tiān yǒu kè kǎi rán tán gōng míng yīn zhuī niàn shào nián shí shì xì zuò
zhè gū tiān ·yǒu kè kǎi rán tán gōng míng yīn zhuī niàn shǎo nián shí shì xì zuò
zhuàng suì jīng qí yōng wàn fū, jǐn chān tū qí dù jiāng chū.
zhuàng suì jīng qí yōng wàn fū ,jǐn chān tū qí dù jiāng chū 。
yàn bīng yè chuò yín hú lù, hàn jiàn cháo fēi jīn pū gū.
yàn bīng yè chuò yín hú lù ,hàn jiàn cháo fēi jīn pú gū 。
zhuī wǎng shì, tàn jīn wú, chūn fēng bù rǎn bái zī xū.
zhuī wǎng shì ,tàn jīn wú ,chūn fēng bú rǎn bái zī xū 。
què jiāng wàn zì píng róng cè, huàn dé dōng jiā zhòng shù shū.
què jiāng wàn zì píng róng cè ,huàn dé dōng jiā zhǒng shù shū 。