鹧鸪天·鹅湖归病起作翻译及注释

翻译
躺在水边阁楼的竹席上，清冷冷好似凉秋，片片的浮云顺水悠悠，黄昏的暮色使它们渐渐敛收。红艳艳莲花互相倚靠，简直像姑娘喝醉了酒，羽毛雪白的水鸟安闲静默，定然是独个儿在发愁。
与其像殷浩朝天空书写“咄咄怪事”发泄怨气，倒不如像司空图寻觅美好的山林安闲自在地去隐居，一座山丘，一条谷壑，也是风流潇洒多逸趣。我不知而今衰损了多少精力，只觉得近来上楼懒登梯。

注释
⑴鹧鸪天：词牌名[4] 。鹅湖：《铅山县志》记载：“鹅湖山在县东，周回四十馀里...《鄱阳记》云：‘山上有湖多生荷，故名荷湖。’东晋人龚氏居山蓄鹅，其双鹅育子数百，羽绒成乃去，更名鹅湖。” 鹅湖原名荷湖，因山中有湖，多生荷。晋人龚氏居山，养鹅湖中，于是更名鹅湖。
⑵簟（diàn）：竹席；溪堂：临溪的堂舍。
⑶收：敛收。
⑷浑如：非常像，酷似。
⑸无言：不鸣。
⑹咄咄：用殷浩事。《世说新语·黜免》篇：“殷中军被废，在信安，终日恒书空作字。扬州吏民寻义逐之，窃视，唯作“咄咄怪事”四字而已。”表示失意的感叹。
⑺休休：用司空图事。《新唐书·卓行传》：“司空图字表圣。……本居中条山王官谷，有先人田，遂隐不出。作亭观素室，……名亭曰休休，作文以见志，曰：‘休，美也。既休而美具。故量才，一宜休，揣分，二宜休，耄而瞆，三宜休，又，少也堕，长也率，老也迂，三者非济时用，则又宜休。’因自目为耐辱居士，其言诡激不常，以免当时祸灾云。”又，《旧唐书·司空图传》引图所作《耐辱居士歌》曰：“咄咄！休休休！莫莫莫！伎俩虽多性情恶，赖是长教闲处著。休休休，莫莫莫，一局棋，一炉药，天意时情可料度。”
⑻一丘句：《世说新语·品藻》篇：“明帝问谢鲲：‘君自谓何如庾亮’？答曰：‘端委庙堂，使百僚准则，臣不如亮；一丘一壑，自谓过之”。又《巧艺》篇：“顾长康画谢幼舆在岩石里。人问其所以，顾曰：‘谢云一丘一壑，自谓过之，此子宜置丘壑中。’”风流：优美，有风韵。
⑼不知二句：唐刘禹锡《秋日书怀寄白宾客》诗：“兴情逢酒在，筋力上楼知。”俞文豹《吹剑录》：“古今诗人，间见层出，极有佳句，无人收拾，尽成遗珠。……陈秋塘诗：‘不知筋力衰多少，但觉新来懒上楼。’”筋力：精力。但：只。

鹧鸪天·鹅湖归病起作赏析

　　《鹧鸪天·鹅湖归病起作》是作者病后所作，上阕写鹅湖自然风光，如老人历尽沧桑后的恬静平淡，绘景状物，渲染气氛，突出悉字，花鸟也知有情。下阕开头剖诉心曲，感情陡转，通过两具典故委婉抒发对统治集团迫害爱国志士的畴及自己对仕途已经失望的无可奈何的心态。但随后词人又在大自然中找到解脱。最后两句，倾吐出老弱多病的切肤之憾。有沉哀茹痛之语，无剑拔弩之势。不知筋力衰多少，但觉新来懒上楼。“不知”二字，以“衰”、“懒”二字写出词人隐居鹅湖，病后衰弱，不知不觉筋力疲乏之感，“但觉”复转进一步，强调出上楼登高眺望，新近越来越见慵懒无聊，流露出“烈士暮年”无用武，“壮心不已”竟蹉跎 的悲愤和凄怆，较之其激昂慷慨之作。意象清丽，色彩鲜明，涵义隽永，精妙至极。下片用殷浩无故遭贬，司空图无奈退隐的两个典故，貌似旷达而实含怨忿，感慨颇深。此词则表现得深婉、沉郁，别具一格。

　　词的上阕写景，下阕抒情。但景中有情，只不过是非常含蓄而已，须细察始能体会。“枕簟”句写气候变化：枕簟初凉，溪堂乍冷，虽然还未入秋，但是已能感到秋意。这种清冷的感觉，既是自然环境的反映，也是词人心绪的外射。“断云”句写江上风光：飘浮在水面上的片断烟云在落日的余晖中渐渐消散，眼前出现了水远天长，苍茫无际的画面。这景象给词人带来一种广阔的美感，也引起了他的惆怅。“红莲”、“白鸟”二句转写近前景物：池塘里盛开的红莲互相偎倚，宛若喝醉了酒的美人。堤岸上的白鹭静静地兀立着，它一定正在发愁罢！“醉”字由莲脸之红引出，“愁”字由鸟头之白生发，这两词用的真是恰到好处。红莲白鸟互相映衬，境界虽美，但“醉”、“愁”二字表露出词人内心的苦闷。以上的景物描写，不但隐含着词人忧伤抑郁的意绪，而且为下阕抒情制造了一种清冷、空虚又而沉闷的氛围。

　　下阕头三句虽承上述氛围和意绪，但在情感的表现上却有显著变化：变含蓄为明朗，于抑郁为旷达。这三句连用了三个典故，前一句用殷浩无故遭贬的典故，表示不以殷浩为然；后二句用司空图无奈退隐和班嗣的典故作自慰语，表示隐居也自有其乐。看起来词人好象真的乐意当隐士了，但实际上这是悲愤却故作旷达之辞，比直抒悲愤更感强烈。三个典故用在一起，不但气势连贯，而且意思曲折。末尾二句在情感表现上又有显著变化；变坦率为委婉，旷达为悲凉。“不知筋力衰多少，但觉新来懒上楼”！化用刘禹锡《秋日书怀寄白宾客》诗“筋力上楼知”句意。“不知”二字，以“衰”、“懒”二字写出词人隐奶鹅湖，病后衰弱，不知不觉筋力疲乏之感，“但觉”复转进一步，强调出上楼登高眺望，新近越来越见慵懒无聊，流露出“烈士暮年”无用武，“壮心不已”竟蹉跎 的悲愤和凄怆。较之其激昂慷慨之作，意象清丽，色彩鲜明，涵义隽永，精妙至极。看似写病后衰弱的寻常感觉，实则含有“英雄江左老”（辛词《满江红》）的悲愤。

　　作者一生志在恢复中原，虽遭谗毁摈斥但坚持如故，因此表现在这里的便不是一般惊衰叹老的感伤，而是深恐功业难成的忧虑。刘辰翁说他“英雄感怆，有在常情之外”（《辛稼轩词序》），乃是深知作者人格与词意之言。

　　依上所述，此词蕴含的情感是异常深沉的，但词人使用的语言却又极为平淡。上阕描述气候的清冷、云水的舒卷和花鸟的静默，都无奇险之处，而寂寞沉闷的气氛已足以使人愁苦，下阕出语十分旷达，但政治上失意的情绪愈令人感觉凄凉结尾二语尤其淡朴浅近，犹如野叟闲谈，略不经意，“烈士暮年，壮心不已”的感慨就表现得极其厚重。这种以淡语写深情的艺术，使这首词表现得深婉、沉郁，别具一格。

鹧鸪天·鹅湖归病起作题解

鹧鸪天·鹅湖归病起作创作背景

zhè gū tiān ·é hú guī bìng qǐ zuò fān yì jí zhù shì

fān yì
tǎng zài shuǐ biān gé lóu de zhú xí shàng ，qīng lěng lěng hǎo sì liáng qiū ，piàn piàn de fú yún shùn shuǐ yōu yōu ，huáng hūn de mù sè shǐ tā men jiàn jiàn liǎn shōu 。hóng yàn yàn lián huā hù xiàng yǐ kào ，jiǎn zhí xiàng gū niáng hē zuì le jiǔ ，yǔ máo xuě bái de shuǐ niǎo ān xián jìng mò ，dìng rán shì dú gè ér zài fā chóu 。
yǔ qí xiàng yīn hào cháo tiān kōng shū xiě “duō duō guài shì ”fā xiè yuàn qì ，dǎo bú rú xiàng sī kōng tú xún mì měi hǎo de shān lín ān xián zì zài dì qù yǐn jū ，yī zuò shān qiū ，yī tiáo gǔ hè ，yě shì fēng liú xiāo sǎ duō yì qù 。wǒ bú zhī ér jīn shuāi sǔn le duō shǎo jīng lì ，zhī jiào dé jìn lái shàng lóu lǎn dēng tī 。

zhù shì
⑴zhè gū tiān ：cí pái míng [4] 。é hú ：《qiān shān xiàn zhì 》jì zǎi ：“é hú shān zài xiàn dōng ，zhōu huí sì shí yú lǐ ...《pó yáng jì 》yún ：‘shān shàng yǒu hú duō shēng hé ，gù míng hé hú 。’dōng jìn rén gōng shì jū shān xù é ，qí shuāng é yù zǐ shù bǎi ，yǔ róng chéng nǎi qù ，gèng míng é hú 。” é hú yuán míng hé hú ，yīn shān zhōng yǒu hú ，duō shēng hé 。jìn rén gōng shì jū shān ，yǎng é hú zhōng ，yú shì gèng míng é hú 。
⑵diàn （diàn）：zhú xí ；xī táng ：lín xī de táng shě 。
⑶shōu ：liǎn shōu 。
⑷hún rú ：fēi cháng xiàng ，kù sì 。
⑸wú yán ：bú míng 。
⑹duō duō ：yòng yīn hào shì 。《shì shuō xīn yǔ ·chù miǎn 》piān ：“yīn zhōng jun1 bèi fèi ，zài xìn ān ，zhōng rì héng shū kōng zuò zì 。yáng zhōu lì mín xún yì zhú zhī ，qiè shì ，wéi zuò “duō duō guài shì ”sì zì ér yǐ 。”biǎo shì shī yì de gǎn tàn 。
⑺xiū xiū ：yòng sī kōng tú shì 。《xīn táng shū ·zhuó háng chuán 》：“sī kōng tú zì biǎo shèng 。……běn jū zhōng tiáo shān wáng guān gǔ ，yǒu xiān rén tián ，suí yǐn bú chū 。zuò tíng guān sù shì ，……míng tíng yuē xiū xiū ，zuò wén yǐ jiàn zhì ，yuē ：‘xiū ，měi yě 。jì xiū ér měi jù 。gù liàng cái ，yī yí xiū ，chuāi fèn ，èr yí xiū ，mào ér guì ，sān yí xiū ，yòu ，shǎo yě duò ，zhǎng yě lǜ ，lǎo yě yū ，sān zhě fēi jì shí yòng ，zé yòu yí xiū 。’yīn zì mù wéi nài rǔ jū shì ，qí yán guǐ jī bú cháng ，yǐ miǎn dāng shí huò zāi yún 。”yòu ，《jiù táng shū ·sī kōng tú chuán 》yǐn tú suǒ zuò 《nài rǔ jū shì gē 》yuē ：“duō duō ！xiū xiū xiū ！mò mò mò ！jì liǎng suī duō xìng qíng è ，lài shì zhǎng jiāo xián chù zhe 。xiū xiū xiū ，mò mò mò ，yī jú qí ，yī lú yào ，tiān yì shí qíng kě liào dù 。”
⑻yī qiū jù ：《shì shuō xīn yǔ ·pǐn zǎo 》piān ：“míng dì wèn xiè kūn ：‘jun1 zì wèi hé rú yǔ liàng ’？dá yuē ：‘duān wěi miào táng ，shǐ bǎi liáo zhǔn zé ，chén bú rú liàng ；yī qiū yī hè ，zì wèi guò zhī ”。yòu 《qiǎo yì 》piān ：“gù zhǎng kāng huà xiè yòu yú zài yán shí lǐ 。rén wèn qí suǒ yǐ ，gù yuē ：‘xiè yún yī qiū yī hè ，zì wèi guò zhī ，cǐ zǐ yí zhì qiū hè zhōng 。’”fēng liú ：yōu měi ，yǒu fēng yùn 。
⑼bú zhī èr jù ：táng liú yǔ xī 《qiū rì shū huái jì bái bīn kè 》shī ：“xìng qíng féng jiǔ zài ，jīn lì shàng lóu zhī 。”yú wén bào 《chuī jiàn lù 》：“gǔ jīn shī rén ，jiān jiàn céng chū ，jí yǒu jiā jù ，wú rén shōu shí ，jìn chéng yí zhū 。……chén qiū táng shī ：‘bú zhī jīn lì shuāi duō shǎo ，dàn jiào xīn lái lǎn shàng lóu 。’”jīn lì ：jīng lì 。dàn ：zhī 。

zhè gū tiān ·é hú guī bìng qǐ zuò shǎng xī

　　《zhè gū tiān ·é hú guī bìng qǐ zuò 》shì zuò zhě bìng hòu suǒ zuò ，shàng què xiě é hú zì rán fēng guāng ，rú lǎo rén lì jìn cāng sāng hòu de tián jìng píng dàn ，huì jǐng zhuàng wù ，xuàn rǎn qì fēn ，tū chū xī zì ，huā niǎo yě zhī yǒu qíng 。xià què kāi tóu pōu sù xīn qǔ ，gǎn qíng dǒu zhuǎn ，tōng guò liǎng jù diǎn gù wěi wǎn shū fā duì tǒng zhì jí tuán pò hài ài guó zhì shì de chóu jí zì jǐ duì shì tú yǐ jīng shī wàng de wú kě nài hé de xīn tài 。dàn suí hòu cí rén yòu zài dà zì rán zhōng zhǎo dào jiě tuō 。zuì hòu liǎng jù ，qīng tǔ chū lǎo ruò duō bìng de qiē fū zhī hàn 。yǒu chén āi rú tòng zhī yǔ ，wú jiàn bá nǔ zhī shì 。bú zhī jīn lì shuāi duō shǎo ，dàn jiào xīn lái lǎn shàng lóu 。“bú zhī ”èr zì ，yǐ “shuāi ”、“lǎn ”èr zì xiě chū cí rén yǐn jū é hú ，bìng hòu shuāi ruò ，bú zhī bú jiào jīn lì pí fá zhī gǎn ，“dàn jiào ”fù zhuǎn jìn yī bù ，qiáng diào chū shàng lóu dēng gāo tiào wàng ，xīn jìn yuè lái yuè jiàn yōng lǎn wú liáo ，liú lù chū “liè shì mù nián ”wú yòng wǔ ，“zhuàng xīn bú yǐ ”jìng cuō tuó de bēi fèn hé qī chuàng ，jiào zhī qí jī áng kāng kǎi zhī zuò 。yì xiàng qīng lì ，sè cǎi xiān míng ，hán yì jun4 yǒng ，jīng miào zhì jí 。xià piàn yòng yīn hào wú gù zāo biǎn ，sī kōng tú wú nài tuì yǐn de liǎng gè diǎn gù ，mào sì kuàng dá ér shí hán yuàn fèn ，gǎn kǎi pō shēn 。cǐ cí zé biǎo xiàn dé shēn wǎn 、chén yù ，bié jù yī gé 。

　　cí de shàng què xiě jǐng ，xià què shū qíng 。dàn jǐng zhōng yǒu qíng ，zhī bú guò shì fēi cháng hán xù ér yǐ ，xū xì chá shǐ néng tǐ huì 。“zhěn diàn ”jù xiě qì hòu biàn huà ：zhěn diàn chū liáng ，xī táng zhà lěng ，suī rán hái wèi rù qiū ，dàn shì yǐ néng gǎn dào qiū yì 。zhè zhǒng qīng lěng de gǎn jiào ，jì shì zì rán huán jìng de fǎn yìng ，yě shì cí rén xīn xù de wài shè 。“duàn yún ”jù xiě jiāng shàng fēng guāng ：piāo fú zài shuǐ miàn shàng de piàn duàn yān yún zài luò rì de yú huī zhōng jiàn jiàn xiāo sàn ，yǎn qián chū xiàn le shuǐ yuǎn tiān zhǎng ，cāng máng wú jì de huà miàn 。zhè jǐng xiàng gěi cí rén dài lái yī zhǒng guǎng kuò de měi gǎn ，yě yǐn qǐ le tā de chóu chàng 。“hóng lián ”、“bái niǎo ”èr jù zhuǎn xiě jìn qián jǐng wù ：chí táng lǐ shèng kāi de hóng lián hù xiàng wēi yǐ ，wǎn ruò hē zuì le jiǔ de měi rén 。dī àn shàng de bái lù jìng jìng dì wū lì zhe ，tā yī dìng zhèng zài fā chóu bà ！“zuì ”zì yóu lián liǎn zhī hóng yǐn chū ，“chóu ”zì yóu niǎo tóu zhī bái shēng fā ，zhè liǎng cí yòng de zhēn shì qià dào hǎo chù 。hóng lián bái niǎo hù xiàng yìng chèn ，jìng jiè suī měi ，dàn “zuì ”、“chóu ”èr zì biǎo lù chū cí rén nèi xīn de kǔ mèn 。yǐ shàng de jǐng wù miáo xiě ，bú dàn yǐn hán zhe cí rén yōu shāng yì yù de yì xù ，ér qiě wéi xià què shū qíng zhì zào le yī zhǒng qīng lěng 、kōng xū yòu ér chén mèn de fēn wéi 。

　　xià què tóu sān jù suī chéng shàng shù fēn wéi hé yì xù ，dàn zài qíng gǎn de biǎo xiàn shàng què yǒu xiǎn zhe biàn huà ：biàn hán xù wéi míng lǎng ，yú yì yù wéi kuàng dá 。zhè sān jù lián yòng le sān gè diǎn gù ，qián yī jù yòng yīn hào wú gù zāo biǎn de diǎn gù ，biǎo shì bú yǐ yīn hào wéi rán ；hòu èr jù yòng sī kōng tú wú nài tuì yǐn hé bān sì de diǎn gù zuò zì wèi yǔ ，biǎo shì yǐn jū yě zì yǒu qí lè 。kàn qǐ lái cí rén hǎo xiàng zhēn de lè yì dāng yǐn shì le ，dàn shí jì shàng zhè shì bēi fèn què gù zuò kuàng dá zhī cí ，bǐ zhí shū bēi fèn gèng gǎn qiáng liè 。sān gè diǎn gù yòng zài yī qǐ ，bú dàn qì shì lián guàn ，ér qiě yì sī qǔ shé 。mò wěi èr jù zài qíng gǎn biǎo xiàn shàng yòu yǒu xiǎn zhe biàn huà ；biàn tǎn lǜ wéi wěi wǎn ，kuàng dá wéi bēi liáng 。“bú zhī jīn lì shuāi duō shǎo ，dàn jiào xīn lái lǎn shàng lóu ”！huà yòng liú yǔ xī 《qiū rì shū huái jì bái bīn kè 》shī “jīn lì shàng lóu zhī ”jù yì 。“bú zhī ”èr zì ，yǐ “shuāi ”、“lǎn ”èr zì xiě chū cí rén yǐn nǎi é hú ，bìng hòu shuāi ruò ，bú zhī bú jiào jīn lì pí fá zhī gǎn ，“dàn jiào ”fù zhuǎn jìn yī bù ，qiáng diào chū shàng lóu dēng gāo tiào wàng ，xīn jìn yuè lái yuè jiàn yōng lǎn wú liáo ，liú lù chū “liè shì mù nián ”wú yòng wǔ ，“zhuàng xīn bú yǐ ”jìng cuō tuó de bēi fèn hé qī chuàng 。jiào zhī qí jī áng kāng kǎi zhī zuò ，yì xiàng qīng lì ，sè cǎi xiān míng ，hán yì jun4 yǒng ，jīng miào zhì jí 。kàn sì xiě bìng hòu shuāi ruò de xún cháng gǎn jiào ，shí zé hán yǒu “yīng xióng jiāng zuǒ lǎo ”（xīn cí 《mǎn jiāng hóng 》）de bēi fèn 。

　　zuò zhě yī shēng zhì zài huī fù zhōng yuán ，suī zāo chán huǐ bìn chì dàn jiān chí rú gù ，yīn cǐ biǎo xiàn zài zhè lǐ de biàn bú shì yī bān jīng shuāi tàn lǎo de gǎn shāng ，ér shì shēn kǒng gōng yè nán chéng de yōu lǜ 。liú chén wēng shuō tā “yīng xióng gǎn chuàng ，yǒu zài cháng qíng zhī wài ”（《xīn jià xuān cí xù 》），nǎi shì shēn zhī zuò zhě rén gé yǔ cí yì zhī yán 。

　　yī shàng suǒ shù ，cǐ cí yùn hán de qíng gǎn shì yì cháng shēn chén de ，dàn cí rén shǐ yòng de yǔ yán què yòu jí wéi píng dàn 。shàng què miáo shù qì hòu de qīng lěng 、yún shuǐ de shū juàn hé huā niǎo de jìng mò ，dōu wú qí xiǎn zhī chù ，ér jì mò chén mèn de qì fēn yǐ zú yǐ shǐ rén chóu kǔ ，xià què chū yǔ shí fèn kuàng dá ，dàn zhèng zhì shàng shī yì de qíng xù yù lìng rén gǎn jiào qī liáng jié wěi èr yǔ yóu qí dàn pǔ qiǎn jìn ，yóu rú yě sǒu xián tán ，luè bú jīng yì ，“liè shì mù nián ，zhuàng xīn bú yǐ ”de gǎn kǎi jiù biǎo xiàn dé jí qí hòu zhòng 。zhè zhǒng yǐ dàn yǔ xiě shēn qíng de yì shù ，shǐ zhè shǒu cí biǎo xiàn dé shēn wǎn 、chén yù ，bié jù yī gé 。

zhè gū tiān ·é hú guī bìng qǐ zuò tí jiě

zhè gū tiān ·é hú guī bìng qǐ zuò chuàng zuò bèi jǐng